W dyskusji na temat otyłości nieustannie spotykamy się ze stereotypowym myśleniem. Gdy myślimy o otyłości na myśl przychodzą dodatkowe kilogramy i uznajemy, że podobnie jak nikotynizm czy hipercholesterolemia to jedynie czynnik ryzyka choroby. To jedne z najczęstszych i pierwszych skojarzeń powiązanych z otyłością. Tymczasem otyłość jest złożoną, groźną chorobą przewlekłą, bez tendencji do samoistnego ustąpienia i z tendencją do nawrotów.  Wyniki badania zrealizowanego w grupie 1070 naszych obywateli w lutym 2021r. wykazały, że jedynie 13% z nas uważa otyłość za chorobę, a 80 proc. otyłych osób postrzega ją za defekt kosmetyczny.

Z otyłością zmaga się na świecie już ponad 880 mln osób, a ich liczba wciąż rośnie. W Polsce co czwarty Polak choruje na otyłość, a około 53% kobiet i 68% mężczyzn ma nadmierną masę ciała. Otyłość występuje w każdym wieku (coraz częściej stwierdzana jest u coraz młodszych chorych) i we wszystkich grupach społecznych.  

Artykuł powstał we współpracy VeritaMed z lekarzem Specjalistą Endokrynologiem Lidią Kania.

Doktor Lidia Kania jest certyfikowanym specjalistą profesjonalnego leczenia nadwagi i otyłości w ramach Ogólnopolskiego Programu Certyfikacji i Akredytacji prowadzonego przez Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością (PTBO). Centrum Medyczne VeritaMed oficjalna jednostką medyczną, w której dr Kania udziela takich świadczeń, co można znaleźć na stronie https://certyfikacjaptbo.pl/10900.html.

Do jej rozwoju otyłości przyczynia się szereg czynników, z których najbardziej znane i podkreślane są czynniki środowiskowe. Rozwój ten jest niezamierzoną konsekwencją postępu gospodarczego, społecznego i technologicznego, jaki dokonał się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Powszechna dostępność do żywności o każdej porze dnia i nocy, a szczególnie żywności o wysokiej gęstości kalorycznej w postaci paczkowanej lub typu fast-food powoduje, że spożywamy nadmierne w stosunku do naszych potrzeb ilości kalorii (wg danych GUS przeciętna ilość cukru spożywanego rocznie przez jednego mieszkańca Polski wzrosła z 38,4kg w 2008 r. do 44,5kg w 2017 r.). Dodatkowo, technologie oszczędzające pracę znacznie zmniejszyły ilość aktywności fizycznej, która była częścią codziennego życia. Wreszcie, powszechna dostępność urządzeń elektronicznych w domach sprzyja siedzącemu trybowi życia, zwłaszcza wśród dzieci. I choć styl życia odgrywa niewątpliwie ważną rolę w rozwoju otyłości, złe nawyki żywieniowe i brak aktywności fizycznej to niejedyne przyczyny przyrostu masy ciała. Należy bowiem pamiętać o istnieniu wielu czynników, które predysponują do rozwoju nadmiernej masy ciała, a nie są wyborem chorego i od niego nie zależą. Są to czynniki genetyczne, epigenetyczne (będące wynikiem błędów rodziców, np. zwyczaje żywieniowe matki w okresie ciąży i karmienia), hormonalne (niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, hipogonadyzn) czy psychologiczne (kompulsywne jedzenie, zespół  jedzenia nocnego). Przyrost masy ciała może być także wynikiem ubocznym stosowanych leków. Uwzględnienie wszystkich tych czynników jest niezwykle ważne, by prawidłowo zdiagnozować pierwotną przyczynę rozwoju nadwagi i otyłości u danego chorego.  

 

Dlaczego otyłość jest chorobą złożoną i groźną?

Złożoność otyłości jako choroby nie polega jedynie na jej wieloczynnikowej i nie do końca poznanej etiologii, ale wynik również z szeregu powikłań, do wystąpienia których może się ona przyczynić.

Tkanka tłuszczowa fizjologicznie uczestniczy w magazynowaniu energii, ale jest także organem endokrynnym, wydzielającym szereg substancji bioaktywnych, tak zwanych adipokin. Zaburzenia w wytwarzaniu tych czynników przyczyniają się do rozwoju zaburzeń metabolicznych, a także modulują odpowiedź immunologiczną. W konsekwencji otyłości towarzyszy przewlekły stan zapalny, na podłożu którego rozwijają się liczne powikłania. 

Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia ponad 200 różnych powikłań, w tym: isnulinooporności, cukrzycy (w otyłości ryzyko wzrasta 10-krotnie), hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, nadkomorowych zaburzeń rytmu serca, udaru, niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, chorób pęcherzyka żółciowego, bezdechu sennego, astmy, choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa i stawów (70% operacji wstawienia endoprotezy stawu kolanowego to skutki otyłości!) i związanego z nią kalectwa, zwiększone ryzyko zabiegów operacyjnych, zaburzeń hormonalnych, zaburzeń miesiączkowania, hirsutyzmu, chorób nowotworowych (rak jelita grubego, piersi, nerki, trzustki, wątroby), stresu psychologicznego, a także depresji. Choroby przyczynowo związane z nadwagą lub otyłością są powodem 25% przyjęć do oddziałów szpitalnych. W dobie pandemii jednoznacznie dowiedziono, że otyłość stanowi także czynnik ryzyka poważnego przebiegu zakażenia wirusem SARS-CoV2 zakończonego zgonem. 

 

Jak diagnozować?

Podstawowym wskaźnikiem oceny odżywienia, służącym jednocześnie do rozpoznawania otyłości, jest łatwo dostępny w praktyce klinicznej Body Mass Index (BMI). Wskaźnik BMI jest ilorazem masy ciała i wzrostu pacjenta podniesionego do kwadratu [kg/m2]. Umowną granicą, od której rozpoznaje się otyłość jest BMI 30kg/m2, co odpowiada 120% prawidłowej masy ciała. Na podstawie BMI Światowa Organizacja Zdrowia stopniuje otyłość odpowiednio na otyłość: I stopnia – BMI >30kg/m2, II stopnia – BMI >35kg/m2 oraz III stopnia, tzw otyłość olbrzymią – BMI >40kg/m2. BMI nie jest jednak dokładnym wskaźnikiem oceny składu ciała pacjenta i jego czułość w rozpoznawaniu otyłości pozostaje niska. Wśród innych wskaźników zastosowanie w praktyce znajduje także Waist/Hip Ratio, tzw. wskaźnik WHR: czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Na jego podstawie możemy rozróżnić otyłość brzuszną (trzewną, typu „jabłko:) oraz pośladkowo – udową (typu „gruszka”). Ma to znaczenie w ocenie ryzyka powikłań, gdyż zagrożenie chorobami różni się w każdym z typów otyłości.

Przy użyciu odpowiednich urządzeń możemy także określić skład masy ciała, czyli zawartość tłuszczowej i beztłuszczowej tkanki w naszym organizmie. Znajduje tu zastosowanie wiele różnych metod jak densytometria, bioimpedancja czy tomografia komputerowa. Z zastosowaniem wskazanych metod możemy także rozpoznać otyłość, jeśli zawartość tkanki tłuszczowej przekracza 25% u kobiety lub 30% u mężczyzny. 

Wg zaleceń Amerykańskiego Towarzystwa Endokrynologów Klinicznych (AACE) z 2016 r. już przy BMI 25kg/m2 możemy rozpoznać otyłość stopnia 0, jeśli stwierdzamy jednocześnie jedno powikłanie otyłości. Przy współistnieniu 2 lub więcej powikłań otyłości rozpoznajemy otyłość I stopnia. Amerykańskie zalecenia zwracają uwagę na małą czułość wskaźnika BMI w wykrywaniu nadmiaru tkanki tłuszczowej w organizmie (prawidłowe wartości wskaźnika BMI przy zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie >25% u kobiet lub >30% u mężczyzn).

 

Jakie badania należy wykonać?

Do badań, jakie powinien wykonać pacjent z otyłością, należa: glukoza na czczo oraz w teście obciążenia glukozą, optymalnie z oceną insuliny, TSH, lipidogram, ALT, AST,  morfologia, kreatynina, elektrolity, żelazo, ferrytyna, kwas moczowy, witamina D3. Pozostałe badania oceniające możliwe współistniejące powikłania zleca lekarz indywidualnie, na podstawie wywiadu z pacjentem oraz po przeprowadzeniu badania fizykalnego.

 

Jak leczymy otyłość?

Leczenie otyłości jest procesem długotrwałym i wymaga indywidualnego podejścia do chorego. Jego podstawą jest zawsze postępowanie niefarmakologiczne – zmiana nawyków żywieniowych (stopniowa, ale systematyczna!) oraz aktywność ruchowa dostosowana do aktualnej masy ciała i chorób współistniejących (która nie zawsze musi oznaczać treningi). Redukcję masy ciała w otyłości I i II stopnia wspiera leczenie farmakologiczne dobrane odpowiednio do chorego, uwzględniające pierwotną przyczynę otyłości. W Unii Europejskiej zarejestrowano dotychczas 3 grupy leków służące do leczenia otyłości. W otyłości II stopnia powikłanej nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2 lub chorobą zwyrodnieniową stawów u chorych przed 60-tym rokiem życia, wskazane jest rozważenie operacji bariatrycznych, jeśli redukcja masy ciała może wpłynąć na poprawę przebiegu tych powikłań. Otyłość III stopnia, oprócz wdrożenia niefarmakologicznych i farmakologicznych metod leczenia, stanowi wskazanie do leczenia chirurgicznego przy pomocy operacji bariatrycznych. Na każdym etapie leczenia pamiętać należy, że zarówno leczenie farmakologiczne jak i leczenie operacyjne są jedynie elementem terapii, która powinna opierać się na trwałych zmianach stylu życia. Obowiązkowa jest także farmakoterapia współistniejących chorób, najczęściej będących powikłaniami otyłości – insulinooporności, cukrzycy, nadciśnienia, czy dyslipidemii.

 

Jak szybko redukować masę ciała?

Utrata masy ciała powinna być powolna, ale systematyczna. Optymalna redukcja masy ciała w trakcie wdrożonego leczenia powinna wynosić ok. 0,5 kg na tydzień. Utrzymanie stopniowej redukcji masy ciała znacznie zmniejsza ryzyko efektu jo-jo.

 

Otyłość jest chorobą, więc leczmy ją!

➽ Kliknij i zapisz się na wizytę do lekarza Endokrynologa dr n med. Lidii Kania lub zapraszamy do kontaktu telefonicznego ☎️ 22 873 8008